تفاوت‌های فرهنگی در مناسک آیینی محرم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری معماری منظر، دانشگاه بین‌الملل ارس، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

2 دانشیار گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

چکیده

مناسک فرهنگی هر جامعه‌‌ای، شناسنامة فرهنگ، تاریخ، مذهب و اخلاق آن جامعه به شمار می‌‌رود. این مناسک و آیین‌‌ها هستند که عاملی مهم برای انسجام و وحدت در بین افراد یک جامعه شده، آن‌‌ها را در مراسم مختلف، گرد هم جمع می‌‌کند. در این میان، مراسم و آیین‌‌های عزاداری، به‌‌ویژه عزاداری دهة اول محرم، در استان‌‌ها، شهرها و روستاهای مختلف کشور، دارای گونه‌‌ها و آداب متنوعی است.کشور ایران به دلیل دارا بودن مناسک فرهنگی متنوع و غنی، یکی از میراث‌‌داران فرهنگ جهانی به شمار می‌‌رود. هدف این پژوهش بررسی تطبیقی و اسنادی مناسک محرم، در دو استان آذربایجان شرقی و خوزستان است تا بتوان با آشکارکردن جلوه‌‌های مناسک فرهنگی و تفاوت‌‌ها و شباهت‌‌های آن‌ها، به لایه‌‌های عمیق و غنای فرهنگ این دو استان دست یافت. این پژوهش با روش مطالعة توصیفی- تطبیقی، به بررسی تفاوت‌‌ها و شباهت‌‌های مناسک آیین دهة اول محرم و تفاوت‌‌های فرهنگی آن در دو استان می‌پردازد. این دو استان، از پیشینة فرهنگی و مذهبی عمیق و تمدنی کهن برخوردارند. یافته‌های بررسی نشان می‌دهد علی‌رغم شباهت بسیار زیاد در انجام مراسم آیینی محرم، در دو استان مورد نظر، تنوع آیین‌‌های سوگواری نیز در این دو استان، به چشم می‌‌خورد. این تنوع و تفاوت، ارتباط نزدیکی با تفاوت‌‌های فرهنگی، اقلیمی و زبانی در این دو استان دارد. مردم این دو استان، عزاداری‌های خود را منطبق با مذهب، پوشش گیاهی، فرهنگ و زبان خود کرده‌‌اند. نتایج این پژوهش نشان می‌‌دهد، در کنار این تفاوت‌‌ها، نکات اشتراک این آیین فرهنگی، در دو استان شامل حب خاندان پیامبر و ارادت به فرهنگ عاشورا به چشم می‌‌خورد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Cultural Differences in Muharram Rituals

نویسندگان [English]

  • Nayereh Hassanvand 1
  • Hassan Sattari Sarbanqoli 2
1 Ph.D. Student in Landscape Architecture, Aras International University, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
2 Associate Professor, Department of Architecture and Urban Planning, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

The cultural rituals of any society are the birth certificates of that society’s culture, history, religion, and ethics. These rites and rituals are an important factor in fostering cohesion and unity among the people of a society who gather together in various ceremonies. Mourning ceremonies and rituals vary in different provinces, cities, and villages across the country, particularly during the first decade of Muharram. Iran is considered one of the inheritors of world culture due to its diverse and rich cultural rituals. The purpose of this research is to do a comparative and documented study of Muharram rituals in these two provinces so that by revealing the manifestations of cultural rituals and their differences and similarities, we can reach the deep and rich layers of the culture of these two provinces. This research intends to investigate the differences and similarities between the rituals of the first decade of Muharram and their cultural differences in the two provinces of East Azarbaijan and Khuzestan, using a descriptive-comparative study method. These two provinces have a deep cultural and religious background and an ancient civilization. The results of this research show that despite the great similarity in the performance of Muharram rituals in the two provinces in question, the diversity of mourning rituals is also visible in these two provinces. The varieties and differences are closely related to cultural, climatic, and linguistic differences in these two provinces. These two provinces’ people have chosen to mourn in accordance with their religion, vegetation, culture, and language. The results of this research show that, in addition to these differences, the common points of this cultural ritual in the two provinces are the love of the Prophet’s family and devotion to Ashura culture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • East Azerbaijan
  • Khuzestan
  • Ritual ceremony
  • Muharram
  • Cultural rituals
آذرنوش، آذرتاش. (1383)، فرهنگ معاصر عربی- فارسی. تهران: نی.
 افشار سیستانی، ایرج. (1386). خوزستان و تمدن دیرینه آن. ج. 1. تهران: طبع و نشر.
بابایی، امید. (1394). تبیین کارکرد نمادهای دینی در مناسک مذهبی بررسی موردی: مراسم تاسوعا و عاشورا در ابیانه. سومین کنفرانس ملی جامعهشناسی و علوم اجتماعی. موسسه اطلاع‌رسانی نارکیش، تهران.
بشیریه، حسین. (1377). سازش‌‌ها و ستیزه‌‌های مذهب و تجدد در غرب. اطلاعات اقتصادی سیاسی، (126- 125)، 24-31.
جمشیدی‌‌ها، غلامرضا و قبادی، علیرضا. (1386). تحلیل جامعه‌شناختی از مراسم و مناسک دینی با تأکید بر مراسم عاشورا. تاریخ اسلام (دانشگاه باقرالعلوم)، (30)، 1-17.
حمیدی، سمیه و شاطری، مفید. (1395). نخل‌گردانی  محرم در درخش: نگاهی انسان‌شناختی. مطالعات فرهنگی - اجتماعی خراسان، 11 (1)، 85- 103.
حیدری، محمدجواد. (1399). تحلیلی بر نقش مکان‌های مذهبی در ایجاد حس مکان در ساکنین محلات شهری (مطالعة موردی: محلة حسینیة زنجان). جغرافیا و روابط انسانی، 3 (2)، 496- 478.
دهخدا، علی اکبر. (1385). لغتنامة دهخدا ج. 19. تهران: دانشگاه تهران.
 رشیدوش، وحید. (1398). تحلیل مردم شناختی مراسم مذهبی الله الله حسینیه وینا (مراسم احرام‌بستن) در شهرستان مراغه. شباک، (48)، 53-62.
 رضاپور، علی. (1396). گونه‌‌شناسی توصیفی تحلیلی آیین‌‌های عاشورایی ایران (پایان‌‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد فرهنگ و زبان‌‌های باستانی). دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه تهران، ایران.
 رضایی، مالک. (1379). درآمدی بر سنت عزاداری ماه محرم در اردبیل. مجموعه مقالات نخستین همایش محرم و فرهنگ مردم ایران. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، معاونت فرهنگی و آموزش.
 سراج زاده، حسین. (1390). بررسی تعریف عملیاتی دینداری در پژوهشهای اجتماعی، چالشهای دین و مدرنتیه. تهران: طرح نو.
شعاع، اصغر؛ آنی‌زاده، علی؛ حاج محمدیاری، رقیه؛ دوستی، شهرزاد و شایسته‌رخ، الهه. (1396). محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران، تهران: سروش.
 غیاثی، هادی؛ برزویی، محمدرضا و نصیری، امید. (1400). واکاوی اثرهای مناسک دینی در زیست خانوادگی؛ مورد مطالعه آیین پیاده‌روی زیارت اربعین حسینی. مطالعات فرهنگ ارتباطات، (88)، 219- 240.
 فیروزی، جواد. (1389). انسان‌شناسی دین و نمادهای قدسی در اندیشة کلیفورد گیرتس. پژوهشنامة ادیان، 4(7)، 99- 112.
 کولمن، سایمون و واتسون، هلن. (1389). انسان‌شناسی (ترجمة محسن ثلاثی). تهران: سیمرغ.
گیویان، عبدالله. (1386)، کلیفورد گیرتز و دیدگاه تفسیری او در باب دین و فرهنگ. انجمن ایرانی و مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 3(13)، 1- 27.
 مسیخی، عباس و حق پرست، زهرا. (1393). مقایسة تطبیقی آیین مرگ در بین مسلمانان و زرتشتیان و بررسی میزان تأثیرپذیری آنها از یکدیگر. پژوهش‌‌های ادیانی، 2(4)، 47- 70.
منتظرالقائم، اصغر و کشاورز، زهراسادات. (1396). بررسی تغییرات اجتماعی مراسم و مناسک عزاداری عاشورا در ایران. شیعه شناسی، (58)، 27- 72.
موسوی، سیدمحمدعلی. (1399). کاربست گردهم‌آیی عاشورایی سنی و شیعه در وحدت ملی. افقهای نو در فقه سیاسی، (7)، 132- 165.
 نظری‌مقدم، جواد و احمدی، اصغر. (1397). تصویری از خلقیات اجتماعی ایرانیان در بستر عزاداری‌های دینی بر اساس گزارش سفرنامه‌های خارجی. تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، 9 (32)، 29- 52.
 
 Momen, M. (2008). Understanding Religion. NY: Simon & Schuster.
 Munson, H. (1986). Geertz on Religion: The Theory and the Practice. Religion, (16) 1,  19-32.