تأثیر عوامل مکانی بر توسعۀ گردشگری روستایی (مطالعۀ موردی روستاهای سرزمین لرستان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری منظر، دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی‌ارشد معماری منظر، دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

گردشگری مولد به‌عنوان یکی از ارکان اساسی توسعه، امکانات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی روستاها را رشد می‌دهد و با بهره‌گیری از پتانسیل‌های بی‌‌شمار خود، به توسعۀ پایدار نواحی روستایی کمک مؤثری می‌کند. با این‌حال، در برنامه‌ها و طرح‌های توسعۀ روستایی، غالباً یا به مقولۀ گردشگری توجه نشده و یا در صورت توجه، صرفاً با هدف افزایش تعداد گردشگر، بدون درنظرگرفتن ملاحظات مکانی، تاریخی، اجتماعی و ویژگی‌های سرزمینی روستاها بوده ‌است. این امر سبب شده‌ است که طرح‌های توسعۀ موجود نه‌نتها در افزایش تعداد گردشگر در مناطق روستایی توفیق چندانی به‌دست نیاورند، بلکه آسیب‌های جدی نیز به منظر طبیعی و بافت اجتماعی-تاریخی روستاها وارد شود. این پژوهش بر آن است تا با رویکردی معرفت‌شناسانه، گردشگری روستایی و ابعاد توسعۀ آن را مورد بررسی قرار دهد. چگونه می‌توان با تکیه بر رویکرد مکان‌محور، در جهت ارتقای پتانسیل گردشگری روستاها، بهره‌برداری بهینه از فرصت‌های موجود و توسعۀ پایدار گردشگری روستایی گام برداشت؟ روش تحقیق مورد استفاده، عمدتاً اکتشافی و در بخش‌هایی کتابخانه‌ای ‌است. نتایج نشان می‌دهد استفاده از رویکرد کل‌نگر و یکپارچه به توسعۀ گردشگری، با توجه به ویژگی‌های مکانی هر روستا، می‌تواند آسیب‌های ناشی از بخشی‌نگری و جزءگرایی را کاهش دهد. هم‌چنین، رویکرد معرفت‌شناسانه به گردشگری می‌تواند به تقویت گردشگری روستایی کمک کند، نه از طریق مداخلات کالبدی صرف، بلکه با استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی، اجتماعی و هویتی هر روستا. راهبردهای عملیاتی شامل حفظ نشانه‌های اکولوژیکی و طبیعی، باززنده‌سازی کیفیت‌های مکانی، به‌روزرسانی شیوه‌های امرار معاش و ایجاد شبکه‌های همکاری محلی، به بهبود توسعۀ گردشگری و تقویت ظرفیت‌های مکانی روستا کمک می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Impact of Spatial Factors on Rural Tourism Development (Case Study: Villages in Lorestan)

نویسندگان [English]

  • Ziya Hoseynzadeh 1
  • Babak Abdi 1
  • Meymanat Perseh 2
1 Ph.D. Student in Landscape Architecture, School of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
2 M.A. Student in Landscape Architecture, School of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

Rural tourism, as one of the fundamental elements of development, contributes to the economic, social, cultural, and environmental capabilities of rural areas, and by utilizing its countless potentials, it significantly aids in the sustainable development of rural regions. However, in rural development programs and plans, tourism is often either overlooked or, if considered, solely focused on increasing the number of tourists without taking into account the spatial, historical, social, and geographical characteristics of the villages. This has resulted in existing development initiatives not only failing to significantly increase the number of tourists in rural areas but also causing serious damage to the natural landscape and socio-historical fabric of the villages. This research aims to examine rural tourism from an epistemological perspective and explore its dimensions of development. How can a place-based approach be utilized to optimize the potential of rural tourism, capitalize on available opportunities, and achieve sustainable rural tourism development? The research methodology employed is primarily exploratory, with some library-based components. The findings indicate that adopting a holistic and integrated approach to tourism development, considering the local characteristics of each village, can reduce the negative impacts of fragmentation and compartmentalization. Additionally, an epistemological approach to tourism can contribute to strengthening rural tourism, not only through physical interventions but also by leveraging the cultural, social, and identity capacities of each village. Operational strategies, including the preservation of ecological and natural landmarks, revitalization of local qualities, updating livelihood practices, and establishing local cooperation networks, contribute to improving tourism development and enhancing the spatial capacities of rural areas.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rural development
  • Rural landscape
  • Place-based tourism
  • Culture
ابرقویی‌فرد، حمیده و صابونچی، پریچهر. (1399). منظر هم‌چون طبیعت نمادین. منظر، 12 (52)، 28-37.  https://doi.org/10.22034/MANZAR.2020.226462.2059
باباخانی، ملیحه و سامه، رضا. (1401). اثرگذاری منظر روستایی بر کیفیت محیطی و توسعۀ گردشگری روستایی (مطالعۀ موردی: دهستان برغان، شهرستان ساوجبلاغ). نشریۀ پایداری، توسعه و محیط‌زیست، 4 (1)، 53-67.
بندرآباد، علیرضا. (1396). مقایسۀ تطبیقی مفاهیم «مکان» و «خارج از مکان» در توسعۀ اجتماعی شهر از دیدگاه روان‌شناسی محیطی. مجلۀ برنامه‌ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، 8 (32)، 139-170.  https://doi.org/10.22054/QJSD.2017.8428
بهشتی، سید محمد. (1399). غایت «گردشگری با رویکرد فرهنگی» ایران. مجلۀ گردشگری فرهنگ، 1 (1)، 9-16.  https://doi.org/10.22034/JCT.2020.110004
حبیبی کوشکوهی، حسن؛ منشی‌زاده، رحمت‌اله و رضویان، محمدتقی. (1398). تبیین نقش گردشگری در کارآفرینی نواحی روستایی (مطالعۀ موردی: روستاهای شهرستان املش و رودسر). فصلنامۀ علمی پژوهشی مطالعات برنامه‌ریزی-سکونتگاه‌های انسانی، 14 (2)، 305-319.  http://jshsp.iaurasht.ac.ir/article_667808_en.html
رضوانی، محمدرضا. (1383). تحلیل تفاوت‌های مکانی در توسعۀ نواحی روستایی استان زنجان. نشریۀ علوم جغرافیایی، 3 (3)، 59-82.  http://jgs.khu.ac.ir/article-1-513-fa.html
سامه، رضا. (1388). گردشگری و قابلیت‌های روستا. منظر، 1 (5)، 78-76.
سامه، رضا و سامه، آسیه. (1393). بن‌مایه‌های محیطی و منظرین: انگیزۀ توسعۀ گردشگری روستایی. منظر، 6 (29)، 45-40.
شهرابی فراهانی، مهدیه. (1401). گردشگری و هویت فرهنگی، نگاهی چندسویه. مجلۀ گردشگری فرهنگ، 3 (10)، 53-54.  https://doi.org/10.22034/toc.2022.366084.1094
منصوری، سید امیر. (1393). گردشگری به‌مثابۀ نظام معرفت. منظر، 6 (29)، 28-33.
منصوری، سید امیر. (1399). گردشگری فرهنگ، با تکیه بر تفاوت مفهومی «فرهنگ» و «فرهنگی». مجلۀ گردشگری فرهنگ، 1 (1)، 5-8.  https://doi.org/10.22034/JCT.2020.110018
منصوری، سید امیر. (1402). نسبت توسعه با مفهوم سرزمینی. منظر، 15 (64)، 3-3. https://doi.org/10.22034/MANZAR.2023.180070 
هاتفی شجاع، سمیه؛ اعتصام، ایرج و اسلامی، سید غلامرضا. (1395). بازنمایی هویت مکانی روستاهای حومه‌ای در طرح‌های توسعۀ روستایی. فصلنامۀ پژوهش‌های روستایی، 7 (4)، 718-731.  https://dx.doi.org/10.21859/jjr-07049
همتی، مرتضی. (1399). تبیین الگوی شناختی گردشگری روستایی با رویکرد منظر. مجلۀ گردشگری فرهنگ، 1 (2)، 39-46. https://doi.org/10.22034/toc.2020.243927.1019 
Liu, Ch., Dou, X., Li, J. & Cai, L. A. (2020). Analyzing government role in rural tourism development: An empirical investigation from China. Journal of Rural Studies, 79, 177-188. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2020.08.046
Relph, E. (1976). Place and placelessness. London: Pion.
Zielinski, S., Yoonjeong Jeong, S. K. & Celene, B. M. (2020). “Why Community-Based Tourism and Rural Tourism in Developing and Developed Nations are Treated Differently? A Review”. Sustainability, 12 (15), 5938. https://doi.org/10.3390/su12155938