خوانش پیکربندی مجموعۀ تاریخی سعدالسلطنه قزوین با تأکید بر شکل و موقعیت عناصر کالبدی فضایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

چکیده

| اماکن تاریخی به‌مثابة اجزای مهم و پر جاذبة شهر همواره به‌عنوان مقاصد بازدید گردشگران حائز اهمیت، هویت و شخصیت‌اند. از نتایج سازمان‌دهی مطلوب این‌گونه فضاها ماندگاری ذهنی تجربة فضایی، شکل‌دهی به قرارگاه تعاملات اجتماعی و تکرار بازدید مخاطبان است. هدف تحقیق حاضر تحلیل مؤلفه‌های اثرگذار کالبدی فضایی مجموعه‌های گردشگری شهری بر ارتقای خوانش‌پذیری و درنتیجه افزایش میزان بازدید و استفاده از آن‌هاست. این تحقیق با ترکیبی از روش‌های توصیفی تحلیلی، استدلال منطقی و موردپژوهی انجام شده و ابزار گردآوری داده‌ها مشاهدات میدانی و مطالعات کتابخانه‌ای است. اهتمام بازسازی مجموعة تاریخی سعدالسلطنه در بافت قدیم شهر قزوین در سالیان اخیر، جستجوی مفاهیم ساختار فضایی آن را به ‌عنوان فضایی پویا در قالبی بدیع به‌واسطة استمرار حضور شهروندان، به موضوعی درخور تأمل تبدیل کرده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد مؤلفه‌های اثرگذار کالبدی فضایی بر ارتقای خوانش‌پذیری و در نتیجه افزایش بازدید از اماکن تاریخی شامل گزینش‌پذیری فضا، رؤیت‌پذیری و نفوذپذیری بصری و حرکتی است. این عوامل در نمونة مطالعه از طریق ایجاد میدان‌های دید گسترده و چند سویه در بخش‌های کانونی، ایجاد کوتاه‌ترین مسیرهای ارتباط‌دهنده میان مقاصد مهم درونی و توجه به سامان‌دهی مطلوب ورودی‌های بافت تاریخی، بر افزایش میزان بازدید مؤثر بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reading the Configuration of the Historical Collection of Saad al-Saltaneh Qazvin with an Emphasis on the Shape and Position of Spatial Physical Elements

نویسنده [English]

  • Hosna Varmaghani
Assistant Professor, Department of Architecture, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran
چکیده [English]

Historical places, as important and attractive parts of the city, always have importance, identity and personality as tourist destinations. One of the results of the optimal organization of such spaces is the mental permanence of the spatial experience, shaping the location of social interactions and repeating the audience's visit. The aim of the current research is to analyze the physical and spatial components of urban complexes on improving readability and, as a result, increasing the number of visits and use of them. This research was conducted with a combination of analytical descriptive methods, logical reasoning and case study, and the data collection tools are field observations and library studies. In order to analyze the data regarding the spatial relations of the case study, the specialized software Depthmap has been used. The restoration efforts of Saad al-Saltaneh complex in recent years have turned the search for concepts of its spatial structure as a dynamic space in an original format due to the continuous presence of citizens into a subject worthy of reflection. The results of the research show that the physical and spatial components affecting readability and as a result increasing visits to historical places include the selectivity of space, visibility and visual and movement permeability. These factors have been effective in increasing the number of visits by creating wide and multi-directional fields of view in the focal parts, creating the shortest connecting routes between important internal destinations and paying attention to the proper organization of the entrances of historical context.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial structure
  • readability
  • space syntax
  • Saad al-Saltaneh
  • Qazvin
بنتلی، ای‌ین. (1398). محیط‌های پاسخ‌ده (ترجمة مصطفی بهزادفر). تهران: دانشگاه علم و صنعت.
بی‌نیاز، فاطمه و حنایی، تکتم. (1396). بازشناسی عناصر مؤثر بر خوانایی در ادراک بزرگسالان مطالعة موردی: بلوار امامیه- مشهد. مطالعات شهری، (28)، 2-17.
پورتال شهرداری قزوین (1401). پروژة سعدالسلطنه. تاریخ مراجعه: 17/03/1401، قابل دسترسی در https://behsazi.qazvin.ir/saad
خدادادی آق‌قلعه، فاطمه و عسگری، علی. (1400). بررسی رابطة نفوذپذیری و حضور زنان در شهرک‌های مسکونی (نمونة موردی: شهرک مسکونی هزار دستگاه و دولت‌آباد تهران). پژوهش‌های میان‌رشته‌ای زنان، 3(1)، 35-46.
رحمانی فیروزجایی، مهرداد و محمدی، مریم. (1397).  تحلیلی بر تأثیر رؤیت‌پذیری و دسترسی‌پذیری به نشانة  شهری در ارتقاء خوانایی. معماری و شهرسازی پایدار، 6(2)، 35-49.
سجادزاده، حسن و سهرابی، ندا. (1400). مقایسة تطبیقی تحولات ساخت کالبد و ساخت معنا با تأکید بر تحلیل هم‌پیوندی فضایی (موردشناسی: بازار همدان). جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، 11(39)، 165-198.
سخاوت‌دوست، نوشین و البرزی، فریبا. (1398). بازتاب نقش نشانه‌شناسی در فرایند گذر از فضا به مکان در مجموعة تاریخی سعدالسلطنه قزوین. مطالعات شهری، (32)، 47-64.
سلطانی‌فرد، هادی و قاسمی، ایرج. (1397). اثرات دگرگونی ساختار بر ادراک منظر در بافت تاریخی منطقة 12 شهر تهران. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 9(33)، 27-38.
شکیبامنش، امیر و حکیمی، یاسمن. (1396). بررسی تأثیر رؤیت‌پذیری فضای کالبدی بر رفتار عابران پیاده در میادین شهری با کمک تحلیل‌های مبتنی ‌بر آیزویست سه‌بعدی (مطالعه موردی: سبزه‌میدان تهران). مطالعات شهری، (25)، 101-115.
ضرغامی، اسماعیل؛ قمبران، عبدالحمید؛ سعادتی وقار، پوریا و ضامنی، مرتضی. (1397). نقش خوانایی کالبدی بر امنیت بوستان‌های شهری نمونة موردی: بوستان مردم همدان. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 8(32)، 17-31.
فکوهی، ناصر و دودانگه، زهره. (1397). ابهام نشانه‌شناختی و تأثیر آن بر خوانایی فضای کلان‌شهری (مطالعه موردی: زیرگذر چهارراه ولیعصر در شهر تهران). پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 8(1)، 27-50.
قاسمی، ایرج و سلطانی‌فرد، هادی. (1398). تحلیل عوامل مؤثر در بازتولید منظر شهری پس از بهسازی و نوسازی بافت (مطالعه موردی: منطقه 12 تهران). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 7(1)، 171-188.
لینچ، کوین. (1376). تئوری شکل خوب شهر (ترجمة سیدحسین بحرینی). تهران: دانشگاه تهران.
لینچ، کوین. (1395). سیمای شهر (ترجمة منوچهر مزینی). تهران: دانشگاه تهران.
مجابی، سید مهدی. (1388). در جستجوی هویت شهری قزوین. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
محمودی بختیاری، بهروز و ربانی، رویا. (1396). بازنمایی خوانایی شهرهای شمال در آثار اکبر رادی: مطالعة موردی دو نمایشنامة روزنه آبی، و پلکان. هنرهای زیبا، 22(3)، 83-90.
معماریان، ملیحه و زمانی، بهادر. (1397). تدوین چارچوب طراحی شهری برای مرکز شهر قم با رویکرد افزایش خوانایی و تصورپذیری. آرمان‌شهر، (25)، 301-317.
مدنی‌پور، علی. (1387). طراحی فضای شهری: نگرشی بر فرایندی اجتماعی- مکانی.( ترجمة فرهاد مرتضایی). تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
نصیری هنده خاله، اسماعیل؛ حکمت‌نیا، حسن؛ اسمعیلی، فضل‌الله؛ رضاعلی، منصور و جمالی هنجی،  فهیمه. (1401). بررسی مؤلفه‌های کالبدی- محیطی تاثیرگذار بر امنیت گردشگران در بافت‌های تاریخی شهر یزد. کاوش‌های جغرافیایی مناطق بیابانی، 10(1)، 101-119.
نیک‌کار، محمد؛ صادقی، علیرضا و شمس، فاطمه. (1399). تحلیل تأثیر احداث زیرگذر خیابان کریم‌خان زند شیراز به عنوان پروژة محرک توسعه بر ادراک شهروندان از کیفیت‌های محیطی. معماری و شهرسازی ایران، 11(2)، 35-56.
ورمقانی، حسنا. (1400). رویکردی تحلیلی بر خصلت دعوتگری مساجد معاصر (بررسی موردی: مساجد تهران). پژوهش‌های معماری اسلامی، 9(30)، 123-143.
 
Cullen, G. (1995). The Concise Townscape.London: Routledge.
Gibson, J.J. (1986). The Ecological Approach to Visual Perception. New York: Psychology Press.
Godoy-Shimizu, D; Steadman, P. & Evans, S. (2021). Density and morphology: from the building scale to the city scale. Buildings and Cities, 2(1), 92–113.
Hillier, B. & Iida, S. (2005). Network and Psychological Effects in Urban Movement. In A.G. Cohn & A.D. Mark (eds), Spatial Information Theory, Lecture Notes in Computer Science. Berlin/ Heidelberg: Springer, pp. 475-490.
Sun, G., Webster, Ch. & Chiaradia, A. (2017). Ungating the city: A permeability Perspective. Urban Studies, 1-17.