نقش آیینی آب در شکل‌‎گیری منظر شهر سمنان و دامغان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری معماری منظر، دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری منظر، دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

3 کارشناس ارشد معماری منظر، گروه معماری، واحد پردیس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

4 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری منظر، گروه معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

5 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری منظر، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران.

چکیده

آب به‎عنوان نخستین شرط حیات در جامعة بشری برطرف‌کنندة نیاز های اولیة مردم بوده است. آب در ادیان و آیین‌های باستانی در ایران نقش مهمی در شکل‌دهی به منظر شهرها داشته و به‎عنوان عنصر طبیعی پدیدآورندة باکیفیت‌ترین فضاهای جمعی می‌توان از آن نام برد. از این رو برای آن اسطوره‌سازی می‌کردند و به جهت اهمیتی که برای این عنصر زندگی‌بخش قائل بودند مراسم و آدابی که در ارتباط با آن از گذشته تا کنون انجام می‌دادند که این امر ریشة تاریخی در اعتقادات مردم ایران و ادیان باستانی دارد. استان‌ سمنان، به‌علت واقع‌‌شدن در محدودة اقلیمی گرم‌وخشک کویری،‌ همواره با مشکل سختی دسترسی به آب روبرو بوده است. اقتصاد مبتنی برکشاورزی در کنار کمیاب‌بودن آب، موجب اثرگذاری این عنصر حیات‌بخش بر تمام وجوه زندگی مردم این منطقه شده است. مدیریت آب در این خطه، امری بسیارمهم، در ساختار شهر و رفع نیازهای مردم تلقی گردیده و نیاز به آب به‌عنوان عنصری که خود رافع سایر نیازهاست، موجب توجه ویژة مردم به این عنصر شده است. از این رو به نظر می‌رسد آب با فاصله‌گرفتن از ماهیت عملکردی خود، به عنصری مقدس و قابل احترام تبدیل شده‌ است. با توجه به بازدید میدانی از بافت تاریخی شهر سمنان و دامغان آنچه بیش از همه نظر مخاطب را به خود جلب می‌نماید، نقش آیینی آب در شکل‌دهی به شهر سمنان و دامغان است که از لحاظ عینی-ذهنی بر منظر شهر بسیار تأثیرگذار بوده و در کنار عملکرد صحیحی که در سطح شهر داشته است کیفیت فضایی متفاوتی را در محلات شهر ایجاد کرده است. لذا این پژوهش به دنبال بررسی موشکافانة نقش آیینی آب در شکل‎گیری منظر شهر سمنان و دامغان است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Ritual Role of Water in the Formation of Semnan and Damghan Landscape

نویسندگان [English]

  • Reihaneh Khorramrouei 1
  • Fatemeh Bakhshi Varzaghani 2
  • Saman Gheidi 3
  • Alireza Afzali 2
  • Parisa Khodabandeh 4
  • Ghazal Alipour 5
1 Ph.D. Candidate in Landscap M.A. Student in Landscape Architecture, Faculty of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 M.A. Student in Landscape Architecture, Faculty of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
3 M.A. in Landscape Architecture, Faculty of Architecture, Pardis Branch, Islamic Azad University, Pardis, Iran.
4 M.A. Student in Landscape Architecture, Faculty of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
5 M.A. Student in Landscape Architecture, School of Architecture and Environmental Design, Iran University of Science Technology, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Water has been quenching people’s basic needs as the first condition of life in human communities. Water has had a significant role in shaping the landscape of cities in ancient religions and rituals in Iran and can be considered a natural element in creating the highest quality collective spaces. Hence, there are myths about it. Given its significance, some ceremonies and rituals have long been associated with this life-giving element, which is historically rooted in the beliefs of the Iranian and ancient religions. Due to its location in the hot and dry desert climate, Semnan has always faced the problem of difficult access to water. The agriculture-based economy and scarcity of this life-giving element have affected all spheres of people’s lives in the region. Water management in this region is considered critical in the city structure and quenching people’s needs. The need for water, as an element that fulfills other needs, has caused people to pay special attention to this element. Thus, water seems to have become a sacred and respected element by getting distant from its functional nature. Considering the three-day field visit to the historical texture of Semnan and Damghan, what draws the attention of the audience the most is the ritual role of water in shaping Semnan and Damghan. This role has had a significant effect on the city landscape objectively-subjectively. Moreover, its proper performance at the city level has created a different quality of space in the neighborhoods of the city. Hence, the study intended to analyze the ritual role of water in the formation of the Semnan and Damghan landscapes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ritual landscape
  • Landscape
  • Water
  • Semnan
  • Damghan city
ابرقویی فرد، حمیده. (1398). تأملی بر نمودهای منظر آیینی در استان کرمان. هنر و تمدن شرق، 7(24)، 13-20.
ابرقویی فرد، حمیده؛ صابونچی، پریچهر و فرزین، احمدعلی. (1397). بازخوانی نقش مناظر آیینی در هویت بخشی به شهرهای ایرانی. باغ نظر، 15(65) ، 5-12.
آل هاشمی، آیدا. (1399). پیوند زیرساخت‌های آبی سنتی و نظام محله‌ای در شهرهای ایران (ساختار شهری و زیرساخت آبی در شهر سمنان). هنر و تمدن شرق، 8(27) ، 5-14.
جمشیدیان، محمد. (1391). طراحی منظر استخر بزرگ سمنان با رویکرد منظر بومی (پایان‌نامة کارشناسی ارشد معماری منظر). دانشکدة معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
جوادی، شهره و ملاصالحی، حکمت‌اله. (1396). نقدی بر اماکن مذهبی-آیینی ایران با تکیه بر پیشینة تاریخی آن. هنر و تمدن شرق، 5(16)، 23-32.
جوادی، شهره. (1392). بازخوانی روایت باستانی «آب و درخت» در دوران اسلامی ایران. هنر و تمدن شرق، 1(1)، 43-50.
جوادی، شهره و عرب سلغار، ندا. (1392). تجلی قداست آب در آرامگاه سعدی شیراز. باغ نظر، 10(26) ، 13-22.
خرم‌روئی، ریحانه و ماهان، امین. (1400). بازخوانی نقش منظر آیینی در توسعة گردشگری (نمونه مورد مطالعه: امامزاده محسن شهر همدان). گردشگری فرهنگ،2(4)، 13-20.
خرم‌روئی، ریحانه؛ پهلوان، پرتو؛ ظریف عسگری، الهه؛ صبوری، سمیه؛ دانشی، پریسا و صدفی کهنه، پدرام. (1399). گرگان از منظر میراث و آیین. هنر و تمدن شرق، 8(28)، 13-22.
خرم‌روئی، ریحانه؛ ماهان، امین و فرزین، احمد علی. (1398). تبیین مفهوم منظر آیینی و بررسی جلوه‌های تبلور آن. هویت شهر، 13(38) ، 15-62.
رجبی، پرویز. (1360). آبانگاه. چیستا، (3)، 328-359.
سلطان‌زاده، حسین و سلطان‌زاده، علیرضا. (1396). اهمیت آب و عناصر آبی در باغ ایرانی. منظر، 9(38)، 6-19.
عفیفی، رحیم. (1383). اساتیر و فرهنگ ایرانی در نوشتههای پهلوی. تهران: توس.
محدثی، جلال. (1389). آیین و منظر (شکل‎گیری منظر شهری آیینی در مناسبت های اجتماعی). منظر، 2(10)، 18-21.
منصوری، سید امیر. (1399). مویرگ‌های منظر. منظر، 12(52)، 3.
منصوری، سید امیر؛ جوادی، شهره؛ مخلص، فرنوش و رحمدل، سمانه. (1397). سه گانه منظر ایرانی (پژوهشی در جوهر فضای معماری و شهر ایرانی). تهران: انتشارات پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر.
منصوری، سید امیر. (1392). منظر آیینی. منظر، 5(24) ، 5-6.
یوسفی، گلاره. (1401) بازی کودکان در سمنان. تاریخ مراجعه: 01/04/1401 قابل دسترس در: https://hamgardi.com/.