حسینیه، تجلی منظر گردشگری مذهبی شیعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری مدیریت گردشگری، جهاد دانشگاهی، تهران، ایران.

2 پژوهشگر دکتری مدیریت گردشگری، مدرس دانشگاه علم و هنر، دانشکدۀ علوم انسانی، گروه مدیریت، یزد، ایران.

چکیده

حسینیه‌ها و تکایای ایرانی بعد از مساجد، از مهم‌ترین پایگاه‌های معنوی شیعیان به حساب می‌آیند. این مکان‌ها مظهر پیوند بین تاریخ، مردم و فرهنگ هستند و به دلیل ویژگی‌های خاصشان نه‌تنها در قیاس با مکان‌های هم‌عملکرد خویش در سایر کشورها، هویتی متمایز می‌یابند، بلکه به‌عنوان تنها فضاهای باز شهری با عملکرد مذهبی در فرهنگ شهرسازی منحصربه‌فرد هستند. در این پژوهش با هدف کاربردی و با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده و از منابع مختلف مانند مجلات معتبر و کتاب برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده شده است. در این تحلیل کارکردهای مختلف حسینیه مورد بررسی قرار گرفته است تا بتوان این فرضیه را بررسی کرد که حسینیه‌ها و تکایا تا چه اندازه ظرفیت تبدیل‌شدن به جاذبۀ مهمی در گردشگری مذهبی را دارا هستند. برخی کارکردهای شناسایی‌شده عبارت‌اند از کارکردهای اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، مذهبی و ... شناخت محتوای عملکردی این عنصر معماری و روایت منظرین آن می‌تواند در تعریف این جاذبه و روایت آن اهمیت بسزایی داشته باشد. با توجه به کارکردهای متفاوت این مکان‌های مذهبی و روح مقدس حاکم، می‌توان از آنها به‌عنوان منظری انحصاری در گردشگری مذهبی در شیعه که با معنا و مفهومی غنی در ارتباط است، اسم برد و راهبردهایی را برای معرفی آن به گردشگران طراحی کرد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Hosseiniyeh as a Manifestation of the “Shiite Religious” Tourism Landscape

نویسندگان [English]

  • Mehdi Basouli 1
  • Saeedeh Derakhsh 2
1 Ph.D. in Tourism Management, ACECR, Tehran, Iran.
2 Ph.D. Candidate in Tourism Management, Lecturer at SAU University, Faculty of Humanities, Department of Management, Yazd, Iran.
چکیده [English]

Iranian Hosseiniyeh and Tekiyeh are considered to be the most significant sacred places of Shiites after mosques. These places are the manifestation of the relation between history, people, and culture, as owing to their special characteristics, they are considered as unique urban open spaces with religious function in urbanism culture, beyond having a distinct identity in comparison with their counterpart places in other countries. This study is applied research based on a descriptive-analytical method. To collect the data, frequent resources including reliable journals and textbooks were used to analyze various functions of Hosseiniyeh and answer the following research question: To what extent do Hosseiniyeh and Takayas have the potential to turn into important tourist attractions in religious tourism? Some of the identified functions address social, cultural, educational, and religious areas. Recognizing the functional content of this architectural feature and representing its landscapes characteristic can be of great importance in defining and manifesting this attraction. Given the various functions of these religious places and the holy spirit prevail over them, they can be considered as a distinct landscape in Shiite religious tourism, which is associated with an enriched meaning, concept, and design strategies for introducing them to potential tourists.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hosseiniyeh
  • Tekiyeh
  • Shiite religious tourism
  • Landscape (Manzar)
اصغریان جدی، احمد. (1377). مبانی نظری مکان‌یابی مساجد ایرانی در ادوار مختلف. صفه، 8(26)، 38-52.
افشار، ایرج. (1375). یادگارهای یزد: معرفی ابنیۀ تاریخی و آثار باستانی. (ج. 1). یزد: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، خانۀ کتاب یزد.
امین‌زاده، بهناز. (1386). حسینیه‌ها و تکایا، بیانی از هویت شهرهای ایرانی. هنرهای زیبا، (6)، 55-66.
امیری، سید رزاق. (1382). تاریخ و فرهنگ مرد‌م فراشبند. شیراز: نوید.
انصاف‌پور، غلام‌رضا. (1374). کامل فرهنگ فارسی. (ج. 2). تهران: زوار.
آیتی، حمید؛ خداکرمی، فائزه؛ ملایی، کامبیز و آفاق‌پور، آتوسا. (1395). بررسی تأثیر عوامل کالبدی شهری بر توسعۀ گردشگری مذهبی (مورد مطالعه: شهر شیراز). مطالعات شهر ایرانی اسلامی، (23)، 43-59.
باصولی، مهدی. (1397). نگاه منظرین به حمام‌های عمومی، بررسی عناصر و کارکرد‌های آن. منظر، 10(45)، 34-43.
بزرگ‌نیا، زهره. (1385). تکیه‌ها و حسینیه‌های ایران. تهران: صوفیان.
بزرگ‌نیا، زهره. (1384). تکایا در بافت قدیم شهر بابل. کتاب ماه هنر، (83 و84)، 120.
پاسدار شیرازی، مظفر و صادقی، علیرضا. (1394). تأثیر باورها و مراسم آیینی در پایایی و پویایی فضاهای شهری؛ موردپژوهی: تعزیه در پایایی حسینیه‌ها و تکایا در ایران. مدیریت شهری، (38)، 301-332.
پاکزاد، جهانبخش. (1386). مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری. تهران: شهیدی.
پیرمرادیان، مصطفی و بختیاری، سمیه. (1393). بررسی بن‌مایه‌های تاریخی نمایش مذهبی در ایران. تاریخ اسلام، 15(1)، 207-228.
تقی‌زاده داوری، محمود و هاشمی، سیدعلی. (1390). بررسی نقش حسینیۀ اعظم زنجان در ترویج دینداری این شهر. شیعه شناسی، 9(33)، 67-100.
حسینی، سید بهشید و ذوالفقار، نیلوفر. (1392). حلقۀ گمشدۀ طراحی حسینیه‌های معاصر با تکیه بر نمود معماری و شهرسازی اسلامی د‌ر حسینیه‌های بزرگ و کوچک زواره. د‌ر د‌ومین کنگرۀ بین المللی سازه، معماری و توسعۀ شهری، تبریز، ایران.
حمید‌زاد‌ه، اکبر. (1384). حسینیۀ  ﺍﺭﺷﺎﺩ، ﺧﻄﺒﺎ ﻭ ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎﻥ ﺁﻥ ﺑﻪ ﺭﻭﺍﯾﺖ ﻣﯿﻨﺎﭼﯽ. یاد، (78)، 331-344.
خوش‌اند‌ام، زهره و وزیری، وحید. (1396). گونه‌شناسی و شناخت عوامل هویت‌ساز حسینیه‌های قاجاریه (نمونۀ مورد‌ی: حسینیۀ مجتهد ارد‌بیل، تکیۀ معاون‌الملک کرمانشاه، حسینیۀ محمد‌یۀ نائین). در همایش ملی پژوهش های نوین درمعماری با رویکرد تعامل انسان و محیط زیست، ایران، گیلان.
‌د‌انشنامۀ جهان اسلام. (بی. تا). تاریخ مراجعه: 11/1/1388، قابل د‌سترس د‌ر: https://rch.ac.ir/.
رجبی، مریم؛ نقصان محمد‌ی، محمد‌رضا و منتظرالحجه، مهد‌ی. (1398). شناخت الگوی کاربرد فضا د‌ر حسینیه‌های شهر تفت. معماری ایرانی، (16)، 181-203.
رضوی‌پور، مریم الساد‌ات و ذاکری، محمد‌مهد‌ی. (1391). بررسی مقایسه‌ای حسینیه‌های د‌ورة قاجار د‌ر مازند‌ران و اصفهان. مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، (14)، 73-63.
رهنما، محمد‌رحیم. (1376). حسینیه‌ها د‌ر بافت تاریخی مشهد. علوم قرآن و حد‌یث، (56 و 57)، 146-164.
سلطان‌زاد‌ه، حسین. (1362). روند شکل‌گیری شهر و مراکز مذهبی د‌ر ایران. تهران: آگاه.
سلطان‌زاد‌ه، حسین. (1374). نائین شهر هزاره‌های تاریخی. تهران: د‌فتر پژوهش‌های فرهنگی.
سهیلی، جمال‌الد‌ین و مهاجرپور، نفیسه. (1394). نشانه‌شناسی فضای نمایش تعزیه. آرمانشهر، (15)، 59-69.
شاطری، مفید و آرزمند‌ان، راضیه. (1394). پیوند آئین تعزیه (شبیه‌خوانی) با عناصر کالبدی د‌ر حسینیۀ شوکتیۀ بیرجند. مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، (35)، 7-36.
شریفی مهرجرد‌ی، علی اکبر و د‌اد‌خواهی، محمد‌علی. (1392). نقش‌مایه‌های گرافیکی و مذهبی خیمه‌ها د‌ر حسینیه و تکایای یزد. چید‌مان، 1(1)، 66-71.
عمید، حسن. (1375). فرهنگ عمید. تهران: امیرکبیر.
عناصری، جابر. (1383). تأثیر تشیع بر ابنیه، اماکن و زیارتگاه‌های مذهبی ایران. شیعه‌شناسی، 2(7)، 121-146.
فروزند‌ه، آذر. (1384). حسینیه و مرکز فرهنگی ثارالله د‌زفول (پایان‌نامۀ منتشرنشد‌ۀ کارشناسی ارشد معماری). دانشکد‌ۀ معماری و شهرسازی، د‌انشگاه شهید بهشتی، ایران.
قباد‌یان، وحید. (1384). بررسی اقلیمی ابنیۀ سنتی ایران. تهران: د‌انشگاه تهران.
قوچانی، محیا و تاجی، محمد. (1397). کارکرد معماری حسینیه‌ها به‌عنوان فضای باز شهری با استفاد‌ه از الگوی مسیر حرکت؛ مطالعۀ مورد‌ی: حسینیه‌های شهر نائین. مطالعات شهری، (22)، 3-18.
کاروان، فرهاد. (1392). نقش کالبد‌ی تکایا د‌ر شکل‌گیری شهر پاید‌ار. در همایش ملی معماری و توسعۀ شهری. بوکان: شرکت سازه کویر.
کریمی، حمید‌ه. (1397). تکیه‌ها؛ میزبانان کهن سوگواری ابا عبدالله (ع). تاریخ مراجعه: 30/6/1399. قابل دسترس د‌ر: https://www.kojaro.com.
کمپفر، انگلبرت. (1394). سفرنامۀ کمپفر (ترجمۀ کیکاووس جهاند‌اری). (ج. 1). تهران: خوارزمی.
کیانی، محسن. (1369). تاریخ خانقاه د‌ر ایران. تهران: طهوری.
گلجان، مهد‌ی و افشار رضایی، سپید‌ه. (1392). تکیۀ دولت و مراسم مذهبی آن. پژوهش‌های علوم تاریخی، 6(1)، 105-121.
گید‌نز، آنتونی. (1374). جامعه‌شناسی (ترجمۀ منوچهر صبوری). تهران: نی.
لینچ، کوین. (1376). تئوری شکل خوب شـهر (ترجمۀ حسین بحرینی). تهران: د‌انشگاه تهران.
مالکی، یوسف و مزروعی، علیرضا. (1392). ارزش‌یابی ارزش‌ها د‌ر مدرسۀ شوکتیه و نمود فرهنگی آن در شهر قد‌یم بیرجند. د‌ر پنجمین کنفرانس ملی مهندسی عمران، معماری و توسعۀ شهری پاید‌ار، ایران، تهران.
محمود‌آبادی، سید اصغر و بختیاری، سمیه. (1388). بررسی پیشینۀ تاریخی ابنیۀ سنتی ایران با مطالعۀ مورد‌ی تکیه. تاریخ، (14)، 151-168.
مختاباد، سید‌مصطفی؛ حبیب، فرح و شعاعی، حمید‌رضا. (1390). گفتمانی تحلیلی د‌ر ماند‌گاری حسینیه‌ها به‌مثابۀ کنش‌پذیری عملکرد‌ی فضاهای عمومی شهری د‌ر بازتاب باورها و آیین‌های جمعی. مد‌یریت شهری، (2)، 241-254.
مد‌نی‌پور، علی. (1378). فضاهای عمومی و خصوصی شهر (ترجمۀ فرشاد نوریان). تهران: شرکت پردازش برنامه‌ریزی شهری شهرد‌اری.
مستوفی، عبدالله. (1384). شرح زند‌گانی من یا تاریخ اجتماعی و اد‌اری د‌ورۀ قاجاریه. (ج. 1)، تهران: زوار.
معین، محمد. (1384). فرهنگ معین. تهران: امیرکبیر.
ملازاد‌ه، کاظم. (1381). مدارس و بناهای مذهبی. تهران: حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
منصوری فرد، محسن. (1374). مجموعه مقالات کنگرۀ تاریخ و معماری و شهرسازی ایران. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
منصوری، سید امیر و شفیعا، سعید. (1398). آشنایی با منظر (گردشگری منظر). تهران: مهکامه.
منفرد، افسانه. (1383). تکیه د‌ولت. د‌ر د‌انشنامۀ جهان اسلام (زیر نظر غلامعلی حد‌اد عاد‌ل). (ج. 8). تهران: بنیاد د‌ائره المعارف بزرگ اسلامی.
ناری قمی، مسعود. (1395). الگوهای کالبد‌ی حسینیه‌ها: ریشه‌ها و تحولات. معماری ایرانی، (9)، 25-45.
نباتیان، محمد‌اسماعیل. (1396). حوزۀ انقلابی و صد‌ور فرهنگ انقلاب اسلامی. علوم سیاسی، 20(80)، 101-124.
نونش، خوائو. (1392). منظر، زمینۀ اد‌راک تحول. منظر، 5(23)، 50-52.
هاشمی زرچ‌آباد، حسن؛ صاد‌قی، سارا و زارعی، علی. (1393). بررسی نقش اقلیم بر نوع معماری و تزیینات حسینیۀ نواب بیرجند. پژوهش‌های باستان شناسی ایران، 151-162.
هیل، اف. (1378). نامه‌هایی از قهستان (ترجمۀ محمد‌حسن گنجی). مشهد: آستان قد‌س رضوی، مرکز خراسان‌شناسی.