بررسی تأثیرات مواجهۀ بندر به‌عنوان نماد توسعه دریاپایه بر هسته و ساختار شهر بندری (نمونه موردی: بندر شهید رجایی و شهر بندرعباس)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی کارشناسی ارشد معماری منظر، دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

 ضرورت پرداختن به بررسی تحولات شهر‌های بندری در روند «توسعۀ دریامحور»، امری اجتناب‌ناپذیر است. چراکه بندرها یکی از پروژه‌های استراتژیک و مطلوب به‌شمار می‌روند که با توجه به فرصت‌ها و ظرفیت‌هایی که برای نیل به اهداف توسعه‌محور دارند، در چشم‌انداز‌ طرح‌های آمایش سرزمینی قرار گرفته‌اند. این وضعیت باعث رونق صنعت و تجارت دریاپایه در جغرافیایی خاص و در لوای بهره‌گیری فزاینده از دریا می‌شود و حاصل آن تولید الگویی ابزاری و ماشینی است که مدل توسعۀ شهر و شمایل‌پردازی آن را در انحصار خود قرار می‌دهد. مسئله‌ای که محل چالش در این بحث است، پرداختن به مواجهۀ ارکان سازمان فضایی شهر بندری و حیات جاری در آن بـا تحول محتوایی و کالبدی متأثر از توسعۀ دریاپایه در درون شهر و در بستر ارتباطی شهر با بنادر اسـت. ایـن پژوهش بـا نگرشی کیفی و با روش توصیفی و تحلیلی انجام گرفته و با مشاهدات میدانی و مطالعۀ کتابخانه‌ای و اسنادی بـه بررسی مؤلفه‌های ساختاری انتظام‌دهنده شامل مرکز، ساختار، قلمرو و کل‌های کوچک در شهر‌ بندرعباس پرداخته‌ است. نتیجتاً در اثر این تعامل روابط میان ارکان سازمان فضایی با تهدید مواجه ‌است. احداث محله‌های جدید صرفاً جهت سکنی‌دادن مهاجران چهرۀ شهر را مخدوش کرده و ساختار شهری را از حیز انتفاع ساقط کرده، چراکه ساختار شهر بندرعباس دیگر تابع نظام خور‌ها و تراس‌های ساحلی نیست، بلکه تابع نظام بنادر و سکنی‌دادن جمعیت مهاجر است. در بین این ارکان، هسته نیز معنای ذهنی و مفهومی خود را که منتسب و برگرفته از دریا بود از دست داده و تنها در شمایل یک امر کالبدی در بازار شهر بروز و ظهور یافته است. تبدیل شهر بندرعباس به منطقۀ پس‌کرانۀ محلی شهر-بندر شهید رجایی، کریدورهای ارتباطی بین این دو را به کریدورهای سرویس‌دهنده تبدیل کرده و مفهوم منظر راه و ارتباط با دریا را ضعیف و محقر ساخته ‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating the Spatial Conflict Effect of a Port as a Symbol of Sea-Based Development on the Core and Structure of a Port City (A Case Study of Shahid Rajaei Port and Bandar Abbas City)

نویسنده [English]

  • Zahra Amini Mastane
M.A. Student in Landscape Architecture, School of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Examining the development of port cities has been highlighted in the process of “sea-based development.” Given their opportunities and capacities for facilitating development objectives, the ports are among the strategic and desirable projects that have been incorporated into land development plans. As a result, they contribute to the prosperity of sea-based industry and trade in a specific geographical area thanks to the increase in sea utilization. The outcome is the production of a tool and machine model that monopolizes the model of city development and its iconography. The concern of this study is the elements of the spatial organization of a port city, including contemporary life within the city, the contextual and physical transformation brought up by the sea-based development within the city, or the context where there is a connection between the city and the ports. This research employed a qualitative method with a descriptive and analytical approach, and data were collected through field observations and library and document studies. The research attempts to investigate the regulatory structural components, including the center, structure, territory, and small groups in the city of Bandar Abbas. As a result of this interaction, the relationships among the elements of the space organization are under threat. The construction of new neighborhoods just to accommodate immigrants has distorted the face of the city and made the urban structure useless. The structure of the city of Bandar Abbas is no longer dependent on the system of estuaries and coastal terraces but on the system of ports and the settlement of the immigrant population. Among these pillars, the core has lost its subjective and conceptual meaning as defined by the sea and has emerged only in the form of a physical thing in the market of the city. The transformation of the city of Bandar Abbas into the hinterland of Shahr-Bandar Shahid Rajaei has turned the communication corridors between the two into service corridors and has faded the concept of the road landscape and weakened the connection with the sea.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial organization of the city
  • Sea-based development
  • Bandar Abbas
  • Center
  • Structure
  • Road Landscape
آراسته، مجتبی. (1399). بررسی نقش شهر-بندرها در توسعۀ منطقه‌ای. هفتمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزۀ علوم جغرافیا، معماری و شهرسازی ایران. تهران، ایران.
ابرقویی فرد، حمیده و منصوری، سید امیر. (1400). بازخوانی مؤلفه‌های سازندۀ سازمان فضایی شهر ایرانی پس از اسلام در سفرنامه‌های قرن نهم تا چهاردهم هجری قمری. منظر، 13 (55)، 20-29.
داداش‌پور، هاشم و آراسته، مجتبی. (1396). واکاوی روابط فضایی در بنادر جنوبی ایران و حوزه های پسکرانه آن؛ ارائۀ یک نظریۀ زمینه‎ای: مطالعه موردی مثلث فضایی شیراز، بندرعباس و بوشهر. برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 21(3)، 145-187.
راپوپورت، ایمس. (1382). خاستگاه‌های فرهنگی معماری (ترجمۀ صدف آل رسول و افرا بانک). خیال، (8)، 56-97.
سایبانی، احمد. (1377). از جرون تا بندرعباس. تهران: انتشارات چی چی کا. 
سدیدالسلطنه، محمدعلی. (1363). تاریخ بندرعباس و خلیج‌فارس (ترجمۀ احمد اقتداری). تهران: انتشارات دنیای کتاب. 
کمیلی، محمد. (1387). شناخت هویت شهری بندرعباس. صفه، 17 (46)، 167-183.
منصوری، سید امیر. (1399). سازمان فضایی شهر ایرانی دورۀ اسلامی. تهران: پژوهشکدۀ نظر.
مهدوی نجف‌آبادی، رسول. (1389). ژئومورفولوژی شهری بندرعباس (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ دکتری). دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.
وثوقی، محمدباقر. (1388). تولد یک شهر بندری در دورۀ صفویه (مروری بر کیفیت شکل‌گیری و تأسیس بندرعباسی). تهران: پژوهش‌های علوم تاریخی.
وثوقی، محمدباقر و حبیبی، حسن. (1387). بررسی تاریخی، سیاسی و اجتماعی اسناد بندرعباس. تهران: انتشارات ایران‌شناسی.
ودادی، حمید. (1388). کنش‌ها در تعامل «شهر» و «بندر». دیدگاه.