ادراک معانی و عوامل معناساز خانه‌های سنتی دورۀ قاجار یزد با رویکرد نشانه‌شناسی فرهنگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی، گروه معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران.

2 استادیار،گروه معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 استادیار، گروه معماری، دانشکدۀ هنر و معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

4 استاد، گروه نمایش، دانشکدۀ هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

چکیده| خانه اولین مکان در شکل‌گیری ابعاد وجودی انسان است که می‌تواند بستر اندیشه و فرهنگ آن جامعه باشد. در این راستا این وجوه هویتی در سیستم معنایی متن‌های معماری در خانه‌های سنتی ایران در ورای مشهودات قرار دارد که می‌توان این معنامندی را از طریق؛ خوانش و ادراک، تعمق و کنکاش در لایه‌های زیرین و نهفتة این خانه‌ها پیدا کرد.
این پژوهش براساس رویکرد نشانه‌شناسی فرهنگی شکل گرفته است و بر این اساس در تلاش است تا با اتکا بر روش نشانه‌شناسی فرهنگی به خوانش و ادراک ساختار ابنیه‌های سنتی بپردازد و با برداشت از مفاهیم نشانه‌ای به فرهنگ و سنت‌های مستتر در این خانه‌ها دست پیدا کند.
این پژوهش در تلاش است تا به این سؤالات اصلی پاسخ دهد که در خانه‌های سنتی یزد معانی چگونه تولید می‌شوند و چه عواملی به تکوین معنا منجر می‌شوند؟
روش تحقیق در این جستار به‌صورت توصیفی–تحلیلی است و براساس رویکرد نشانه‌شناسی فرهنگی از دیدگاه یوری لوتمان و رولان پوسنر تدوین یافته است. در این راستا نخست هم‌بستگی یا جدایی و تضاد میان نظام‌های نشانه‌ای در بافت خانه‌های سنتی یزد بررسی‌شده و سپس مروری بر تفاسیر متقدم از آن صورت می‌گیرد و در ادامه، کوشش شده است دگرگونی نشانه‌ای آن، با توجه به رویکرد نشانه‌شناسی فرهنگی لوتمان تبیین شود.
نتایج پژوهش نشان می‌دهد معانی در خانه‌های سنتی، به‌صورت مجموعه ای از ورودی‌ها و حیاط مرکزی تعریف شده‌اند که به‌مثابة متن‌های متعدد و با هم‌بستگی کلیة شاخصه‌ها تکرار شده‌اند و این تشابه در نظام‌های نشانه‌ای، در کلیت و اجزا که مبتنی بر رابطة اُبژه و بافتار، وحدت و کثرت، هم‌ریختی، کرانمندی و تعامل هستند درهم تنیده شده‌اند و در چارچوب سپهر نشانه‌ای فضای فرهنگی شهر یزد تکوین یافته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Perceptions of the Meanings and Meaning-Making Factors of Yazd Traditional Houses Based on the Approach of Cultural Semiotics

نویسندگان [English]

  • Zeynab Damyar 1
  • Leyla Zare 2
  • Avideh Talaei 3
  • Seyed Mostafa Mokhtabad Amrei 4
1 Ph.D. student, Department of Architecture, Faculty of Art and Architecture, Tehran West Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Architecture, Faculty of Art and Architecture, West Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Architecture, Faculty of Art and Architecture, West Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
4 Professor, Theater Department, Faculty of Arts, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Abstract| As the first place in the formation of human experience aspects, the house can be the basis of the thought and culture of society. These aspects of identity in the semantic system of architectural texts in traditional Iranian houses are beyond what is visible. This meaning can be found through reading, perception, contemplation, and exploration of the underlying and hidden layers of these houses.
This study is based on the approach of cultural semiotics, trying to understand the structure of traditional buildings by relying on the method of cultural semiotics and discovering the hidden cultures and traditions in these houses by understanding symbolic concepts.
The study is trying to answer these main questions: How are meanings formed in traditional houses of Yazd and what factors lead to the formation of the meanings?
This study uses the descriptive-analytical method and is based on the cultural semiotics approach proposed by Yuri Lotman and Roland Posner. In this regard, the association or differences and conflicts between symbolic systems in the context of traditional houses in Yazd were first examined. Its previous interpretations were then reviewed, and its symbolic transformations were explained using Lotman’s cultural semiotics approach.
The results suggest that the meanings in traditional houses are defined as an entrance complex and the central courtyard and are repeated as multiple texts with the correlation of all the indicators. These similarities in symbolic systems are intertwined in the whole and components, which are based on the relationship between object and context, unity and plurality homomorphism, boundedness, and interaction, and developed in the framework of the semiosphere of Yazd’s cultural space.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cultural Semiotics
  • Traditional Houses
  • Meaning-making
  • Object
  • Texture
اعتمادی‌پــور، مرضیــه و مهدی‌نــژاد، جمال‌الدیــن. (1400). مدل‌یابــی فراینــد ایده‌پــردازی در آمــوزش طراحــی معمــاری بــا رویکــرد نشانه‌شــناختی (نمونـة مـوردی: طراحی مسـکن). معمـاری و شهرسـازی ایـران، 12 (1)، 2.
باقری، سحر و عینی‌فر، علیرضا. (1395). تدقیق و تحدید حوزة شمول نشانه‌ها در معماری. نشریة معماری و شهرسازی آرمانشهر، 95 (17)، 1-10.
بهزادفر، مصطفی و نورمحمدزاده، حسین. (1391). بافت‌شناسی بافت کالبد تاریخی شهر یزد با نگرش سیستمی. مدیریت شهری، 10 (29)، 23-47.
پناهی، سیامک. (7931). معماری و سینمای معناگرا. تهران: نشر عصر کنکاش.
تولائی، سیمین. (8631). مروری بر صنعت گردشگری. تهران: دانشگاه تربیت معلم.
دیباج، سید موسی. (1382). شعر و خانة ما: تحقیقی در معماری و ادب معاصر. تهران: پیوند نو.
دباغ، امیرمسعود، و مختاباد امرئی، سید مصطفی. (1390). تاویل معماری پسامدرن از منظر نشانه‌شناسی. هویت شهر، 5 (9)، 59-72.
رستگارژاله، سحر. (1401). واکاوی تأثیر فرهنگ بر مسکن بلوچ‌ها از طریق سپهر نشانه‌ای یوری لوتمان. معماری اقلیم گرم و خشک، 19 (15)، 33-48.
سرفراز، حسین؛ پاکتچی، احمد؛ کوثری، مسعود و آشنا، حسام‌الدین. (1396). واکاوی نظریة فرهنگی «سپهر نشانه‌ای» یوری لوتمان و کاربست آن در زمینة تحلیل مناسبات میان دین و سینما. راهبرد فرهنگ، 10 (39)، 73-96.
سجودی، فرزان. (1400). نشانهشناسی فرهنگی. تهران: نشر علم.
سلطان‌زاده، حسین؛ قنبری، تابان و نصیرسلامی، محمدرضا. (1397). تطبیق نشانه‌شناسانة الگوی معماری ارگ کریم‌خان با درون‌مایه‌های فرهنگ ایلاتی زندیه. معماری و شهرسازی ایران، (15)، 193-209.
سلیمی کوچی، ابراهیم و سکوت جهرمی، فاطمه. (1394). خوانش نشانه‌شناختی فیلم سینمایی زندگی خصوصی آقا و خانم میم با تکیه بر نظریة سپهر نشانه‌ای در مطالعات زبان و متن. جستارهای زبانی، (25)، 99-122.
سمننکو، الکسی. (1396). تاروپود فرهنگ درآمدی بر نظریة نشانهشناختی یوری لوتمان (ترجمة حسین سرفراز). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
شعیری، حمیدرضا. (1397). نشانة معناشناسی دیداری. تهران: سخن.
شولتز، کریستیان نوربری. (1831). مفهوم سکونت: به سوی معماری تمثیلی (ترجمة محمود امیر یاراحمدی). تهران: نشر اگه.
کوپر، کلیر؛ راس، کلی ال و وینترز، ادروارد. (1379). مبانی فلسفی و روانشناختی ادراک فضا (ترجمة آرش ارباب جلفایی). اصفهان: نشر خاک.
گیرو، پی یر. (1380). نشانهشناسی (ترجمة محمد نبوی). تهران: آگاه.
لاروسو، آناماریا. (1398). نشانهشناسی فرهنگی جستوجوی منظری فرهنگی در نشانهشناسی (ترجمة حسین سرفراز). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
وایت، ادروارد تی. (1385). مفاهیم پایه در معماری: کتاب واژگان فرم‌های معماری. اصفهان: نشر خاک.
نجومیان، امیرعلی. (1390). نشانهشناسی فرهنگی: مجموعة مقالات نقدهای ادبی-هنری. تهران: نشر سخن.
نجومیان، امیرعلی. (1395). نشانه در آستانه: جستارهایی در نشانهشناسی. تهران: فرهنگ نشر نو.
 
Lotman, Y. (1976). Semiotics of Cinema (Mark E. Suino Trans.). Ann Arbor: University of Michigan Press.
Lotman, Y. (1977). The Structure of the Artistic Text (R. Vroon.  Trans.) Ann Arbor: University of Michigan Press.
Lotman, Y. & Uspensky, B. (1978). On the Semiotic Mechanism of Culture. New Literary History, 9 (2), 211-232.