شناسایی ظرفیت‌های موجود بر فضای بام جهت توسعۀ گردشگری در شهرهای ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری، گروه معماری منظر، دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

2 استاد مدعو دانشگاه خلیج فارس، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، بوشهر، ایران.

3 استادیار، عضو هیئت علمی دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.

چکیده

بام‌‌ها از گذشته در شهرهای ایرانی، به عنوان فضایی مهم که نقش‌های کارکردی و معنایی بی‌شماری داشته‌اند، عمل می‌کرده‌اند. با این وجود در زمان حاضر و در اکثر شهرهای ایرانی، این ظرفیت‌‌های قابل توجه، کاملاً مغفول مانده است. از طرفی شهرهای ایرانی از گذشته به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد فضایی، اجتماعی، هویتی و فرهنگی، همواره مقصدهای جذابی برای گردشگران بوده‌اند. اما با ورود مدرنیسم و متعلقاتش به شهرهای ایرانی و ایجاد تغییرات اساسی در بافت آن‌ها، این شهرها بسیاری از جذابیت‌های خود را جهت جذب گردشگر، از دست‌داده‌اند. بام‌ها از جمله فضاهای کیفیت بخش به فضای شهرهای ایرانی بوده‌اند. لذا این مقاله بر آن است تا با بررسی فضای بام ساختمان‌ها به صورت ویژه، به این سؤال پاسخ دهد که ظرفیت یا ظرفیت‌های موجود بر فضای بام ساختمان‌ها جهت توسعه و تقویت گردشگری در شهرهای ایرانی کدام است؟ در این راستا، پیشینة موجود در این زمینه و منابع کتابخانه‌ای، در کنار بررسی دیگر آثار و مستندات، از جمله سفرنامه‌ها، سینما و تصاویری از فضاهای شهری، موردبررسی قرار گرفته‌ است. نتایج حاکی از آن است که با توجه به افزایش تعداد ساختمان‌های بلندمرتبه، به‌ویژه در کلان‌شهرهایی چون تهران، توجه دوباره به ظرفیت فضای بامِ این ساختمان‌ها، علاوه بر ارائة نظرگاه‌های مناسب به شهر، جهت درک بهتر تصویر شهر در ذهن بازدید کنندگان، به واسطة یکپارچگی فضایی و قرارگیری در ارتفاع، فرصت وقوع انواع رخدادها و ایجاد تعاملات اجتماعی، در ارتباط بی‌واسطه با طبیعت شهر را نیز به کاربران خود می‌دهند. این امر به نوبة خود علاوه بر ایجاد تصویرِ ماندگار از شهر مقصد، موجب ثبت خاطراتی گره‌خورده با عناصر طبیعی، انواع فعالیت‌ها و تعاملات اجتماعی در ذهن گردشگران خواهد شد. لذا به‌طور‌کلی، نقش‌های اصلی بام جهت توسعة گردشگری در شهرهای ایرانی را می‌توان در چهار عاملِ توسعة تعاملات اجتماعی، تقویت ارتباط گردشگران با طبیعت شهر مقصد، ایجاد تصویر ذهنی مناسب از شهر و افزایش کیفیت تجربه از فضای شهری بیان کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identifying the Available Capacities on the Roof Space to Develop Tourism in Iranian Cities

نویسندگان [English]

  • Ziya Hosseinzadeh 1
  • Sara Shokouh 2
  • Mohammadreza Mehrabani Golzar 3
1 Ph.D. Candidate in Landscape Architecture, Faculty of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
2 Lecturer, Persian Gulf University, School of Art & Architecture, Bushehr, Iran.
3 Assistant Professor, Faculty Member of Faculty of Architecture and Urban Planning, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.
چکیده [English]

From ancient times until now, roofs have been an important space in Iranian cities, with many functional and meaningful roles. However, nowadays, in most Iranian cities, these significant capacities have been completely neglected. On the other hand, Iranian cities have always been attractive destinations for tourists due to their unique spatial, social, identity, and cultural characteristics. But with the arrival of modernism and its belongings in Iranian cities and fundamental changes in their texture, these cities have lost many of their attractions to tourists. According to the authors of this article, roofs give quality to urban spaces. Therefore, by examining the roof space of buildings in a special way, this article aims to answer this question: How roof spaces can develop and strengthen tourism in Iranian cities? In this regard, the background of this field and library sources were examined. For this purpose, documents, including travelogues, cinema, and images of urban spaces were scrutinized. The results indicate that due to the increase in the number of high-rise buildings, especially in big cities like Tehran, paying attention to the capacity of the roof space of these buildings gives visitors better views of the city. Due to their spatial integrity and location at a height, they also allow their users to have all kinds of events and create social interactions in direct connection with the nature of the city. This, in turn, creates a lasting image of the destination city in the minds of tourists,                    tied to natural elements, various activities, and social interactions. Therefore, in general, the main roles of roofs for the development of tourism in Iranian cities can be expressed in the four factors of developing social interactions, strengthening the connection of tourists with the nature of the destination city, creating a suitable mental image of the city, and increasing the quality of the experience of the urban space.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Roof
  • mental image
  • tourism
  • city
  • community
زاده‌فر، محمدرضا. (1395). طراحی بسته‌های گردشگری موسیقی. هنرهای زیبا، 23(1)، 77-86.
اسکندری، حمید؛ عزت‌پناه، بختیار و حسین‌زاده دلیر، کریم، (1400). ارزیابی توسعه بازاریابی گردشگری شهری (مطالعه موردی: شهر سنندج). پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 12(47)، 167-186.
بستهنگار، مهرنوش.  (1400). رقص، سرمایه‌ای نمادین؛ گزینه‌ای برای توسعة گردشگری ایران. باغ نظر، 18(96)، 95-104.
پژوهان، موسی و پورمقدم، زهرا. (1396). برنامه‌ریزی راهبردی گردشگری شهری با رویکرد بازآفرینی فرهنگ مبنا در بافت‌های تاریخی، مطالعه موردی: بافت قدیم شهر رشت. مطالعات شهری، 7(27)، 53-66.
پورذکریا، مریم و فدایی‌نژاد بهرامجردی، سمیه. (1398). بازخوانی رویکرد بازآفرینی فرهنگ-مبنا در ساخت شهر خلاق (تدوین چارچوب تحلیلی بازآفرینی قطب خلاق و فرهنگی). باغ نظر، 16 (77)، 5-14.
حاجی احمدی همدانی، آذین؛ ماجدی، حمید و جهانشاه‌لو، لعلا. (1396). معیارهای مؤثر بر شکل‌گیری تصویر ذهنی زنان از فضای شهری مطلوب، مطالعة موردی: شهر تهران. مطالعات شهری، 7(28)، 3-16.
حسینزاده، ضیا؛ شکوه، سارا و مهربانی گلزار، محمدرضا. (1400). بازشناسی نقش‌های منظرین بام در شهرهای ایرانی، بازشناسی از طریق بررسی مستندنگاری‌ها، آثار ادبی- هنری و نمونه موردی. منظر، 13(57)، 38-51.
حسینی‌نیا، مهدیه.  (1396). تحلیلی بر تأثیر مکان‌های گردشگری شهری در جذب گردشگران فرهنگی (مطالعة موردی: شهر پاریس). هویت شهر،  11(4)، 31-44.
خزایی، مصطفی. (1398). گردشگری شهری و توسعه شهری پایدار. نشریه جغرافیا و روابط انسانی، 2(3)، 280-291.
رخشانی‌نصب، حمیدرضا و ضرابی، اصغر. (1388). چالش‌ها و فرصت‌های توسعه اکوتوریسم در ایران. فضای جغرافیایی، 9 (28)، 41-55.
رکن الدین افتخاری، عبدالرضا و مهدوی، داوود. (1384). راهکارهای توسعه گردشگری روستایی با استفاده از مدل SWOT: دهستان لواسان کوچک. مدرس علوم انسانی، 10 (2)، 1-30.
زندیه، مهدی و زندیه، راضیه. (1389). در جستجوی کریدورهای دید راهبردی شهر تهران. انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 1(1)، 27-36.
زندیه، مهدی و گودرزیان، شروین. (1393). رویکرد منظرین، عامل موفقیت گردشگری شهری. باغ نظر، 11(30)، 59-66.
سلیمی سبحان، محمدرضا؛ یاپنگ غراوی، محمد؛ محمدبیگی سلخوری، مریم و  بالیچلندر، مصطفی. (1400). تأثیر اعتماد اجتماعی و امنیت فضاهای شهری در توسعة گردشگری (موردمطالعه: شهر گرگان). مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، 2(1)، 23-38.
طیبی، امیر و ذکاوت، کامران. (1396). تصویر ذهنی گردشگران داخلی از فضاهای شهری اصفهان با رویکرد نظریة زمینه‌ای. صفه، 27 (77)، 63-78.
طیبی‌فر، مهسا. (1389). نظرگاه شهری، بررسی نقش نظرگاه‌ها در منظر شهری. منظر، 2 (9)، 52-54.
عادلی، سمیرا. (1391). بررسی نگرش جامعه میزبان نسبت به گردشگری و پیامدهای آن دریک بافت زندة تاریخی، پژوهش موردی: بافت تاریخی فهادان یزد. هنرهای زیبا، 17(4)، 1-15.
عباس‌زاده، مظفر؛ محمد مرادی، اصغر و سلطان احمدی الناز. (1394). نقش ارزش‌های میراث معماری و شهری در توسعة گردشگری فرهنگی مطالعه موردی: بافت تاریخی ارومیه. مطالعات شهری، 4(14)، 77-90.
فرهودی، رحمت اله و محمدی، علیرضا. (1380). تاثیر احداث ساختمان‌های بلندمرتبه بر کاربری‌های شهری. پژوهش‌های جغرافیایی، 33(41)، 71-82.
فریدی فشتمی، عالیه؛ سالاری‌پور، علی اکبر و حسام، مهدی. (1399). تبیین عوامل مؤثر بر دلبستگی و وفاداری گردشگران به مقاصد گردشگری، مطالعة موردی: شهر رشت. هنرهای زیبا، 25(4)، 71-83.
محمدی، محمود و چنگلوایی، یونس. (1392). ارزیابی مؤلفه‌های کیفیت فضای شهری بر میزان مطلوبیت مسیرهای پیاده گردشگری (موردپژوهی اولویت‌بندی مسیرهای گردشگری پیاده در شهر اصفهان). انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 4(1)، 15-32.
منصوری، سید امیر. (1398).  منظر بام، زندگی در دل آسمان. منظر، 11(48)، 3-3.
موسوی گرمارودی، علی. (1377). قلم‌انداز: مجموعة مقالات، سفرنامه‌ها و نقد و بررسى. تهران: انتشارات سروش.
یاراحمدی، سمانه؛ لطفاللهی یقین، مینا و تشکری، لیلا. (1394). اشراف بر سواره، رویکرد منظرین پل طبیعت. منظر، 7(31)، 70-77.