مدرسه، نظرگاه حیاتِ علمی شهرهای اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه مرمت، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران.

چکیده

شهر اسلامی موجودی زنده است و هر عضوش دارای وظایفی که سلامت و تعامل آن عضو با دیگر اعضا، متضمن انجام آن وظایف است. بناهای شهر اسلامی علاوه بر عملکرد اصلی خود دارای کاربری‌های فرعی، نامحسوس و مؤید حیات مادی و معنوی شهر هستند. بازماندة این بناها، امروز علاوه بر ارزش‌های فرهنگی و تاریخی خود، راوی چگونگی زیستِ دورة تسلطِ سنت‌های اصیل بر حیات انسان‌اند. بر همین اساس مطالعة هرگونة خاص معماری، شناخت تأثیر عملکرد جاری در آن بنا، بر حیات شهر را در پی دارد. از طرفی روند شتاب‌زدگی در گذر زمان، طمأنینه را از انسان امروز سلب و نیاز او به پناه بردن به آثار روزگاری که انسان آرام‌تر زندگی می‌کرده است را بیشتر کرده است. از آنجا که سؤال اصلی این پژوهش شناخت نقش روایتگری مدارس از حیات علمی شهر اسلامی و همچنین چگونگی بازترسیم آن برای گردشگر امروز است؛ روش انجام تحقیق، روشی تاریخی است که با تفسیر وقایع مربوط به گذشته، نحوة زیست آن زمان را تجزیه و تحلیل می‌کند. همچنین روش توصیفی در تحلیل و نتیجه‌گیری از داده‌ها و مدارک فنی در راستای تبیین روش مواجهة صحیح با مدارس مورد استفاده قرار گرفت. هدف این مقاله فراتر رفتن از پر کردن اوقات فراغت، تفریح و بازدید گذرا در مواجهه با بناها و شهرهای تاریخی است. وقتی بپذیریم که بنا دارای وجوه غیرمادی است که با استمرار زندگی انسان‌ها در طول زمان در بنا شکل گرفته‌اند، می‌توانیم کالبد موجود را راوی آن وجوه بدانیم. به همین دلیل نیز حضور در مدرسه و تعامل با آن، انسان حاضر را به سفری در عمق زمان می‌برد. بنابراین حضور گردشگر در بنای مدرسه را باید به‌مثابة نشستن انسان در محضر راوی دانست. روایتی که در آن، مدرسه نظرگاهی است که چشم گردشگر را به حیات سنتی باز می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

School, a Perspective of the Scientific Life of Islamic Cities

نویسنده [English]

  • Sajad Moazen
Assistant Professor, School of Architecture and Environmental Design, Iran University of Science and Technology, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The Islamic city is a living being, and each member has duties. The health and interaction of members with each other ensure the performance of those duties. The buildings of the Islamic city have intangible sub-uses that confirm the material and spiritual life of the town, in addition to their central function. Apart from their cultural and historical significance, the survivors of these buildings today recount the period of dominance of the original traditions over human life. Accordingly, the study of any particular architecture recognizes the impact of its current function on city life. On the other hand, the process of acceleration over time deprives man today of confidence and increases his need to take refuge in the effects of a time when man lived a quieter life. The main questions of this research are to figure out the role of school narration of the scientific life in the Islamic city and how to portray it for today’s tourists. The method of conducting research is a historical method that analyzes the way of life in the period by interpreting the past events. This study used a descriptive method in the data analysis. The purpose of this article is to go beyond filling leisure, entertainment, and sightseeing in the face of historic buildings and cities. Therefore, a tourist in the school building should be interpreted as a human sitting in the narrator’s presence. A narrative in which the school is a point of view that acquaints the tourist with traditional life.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The role of the narrative of historical buildings
  • Historical schools of Islamic cities
  • Interpretive-historical method
اژه، مارک. (1387). نامکانها، درآمدی بر انسانشناسی سوپرمدرنیته (ترجمة: منوچهر فرهومند). تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
حیاتی، حامد؛ رحمت‌نیا، علیرضا و کاوری‌زاده، حسین. (1398). گونه‌شناسی معماری مدارس سنتی با تأکید بر تأثیر سیاست­های آموزشی، مطالعة موردی: دوره صفویه. باغ نظر، 61-82.
خان‌محمدی، علی‌اکبر. (1371). فتوت‌نامة معماران و بنایان. صفه، 2(5)، 15-10.
دانشپور، عبدالهادی و شیری، الهام. (1394). عناصر کالبدی کارکردی شکل‌دهنده به هویت بافت­های تاریخی شهر ایرانی اسلامی. نقش جهان، 5(1)، 17-25.
زیاری، ک. (1382). تأثیر فرهنگ در ساخت شهر (با تأکید بر فرهنگ اسلامی). جغرافیا و توسعه. 1(2)، 95-108.
سلطان‌زاده، حسین. (1364). تاریخ مدارس ایران (از عهد باستان تا تأسیس دارالفنون). تهران: آگاه.
عظمتی، حمیدرضا؛ نوروزیان ملکی، سعید و پورباقر، سمیه. (1393). الگوی اسلامی آموزش و مفهوم رضایت‌مندی در طراحی معماری مدارس ایرانی. پنجمین کنگره بینالمللی علوم انسانی اسلامی. تهران: مجمع عالی علوم انسانی اسلامی.
غروی خوانساری، مریم. (1384). مدرسة محله: کانون فرهنگی-اجتماعی سازمان‌دهندة محله. هنرهای زیبا، (21)، 67-76.
گودرزی سروش، محمدمهدی؛ امین‌زاده، بهناز و نقی‌زاده، محمد. (1391). تجلی اندیشة اسلامی در شهر با حضور مدرسه در محله. مطالعات شهر ایرانی اسلامی. (7)، 99-109.
گنون، رنه. (1365). سیطرة کمیت و علائم آخرزمان (ترجمة علی‌محمد کاردان). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
متدین، حشمت‌الله و آهنگری، محبوبه. (1395). بازاندیشی در کیفیت ارتباط مدرسه و شهر بر پایة تحلیل اجتماع‌پذیری مدارس دورة تیموری تا ابتدای قرن چهاردهم. هنرهای زیبا، 21(4)، 76-86.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد. (1383). حکمت معماری اسلامی. هنرهای زیبا، (19)، 57-66.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد؛ قاسم‌پورآبادی، محمدحسین و محمدلوی شبستری، آیسا. (1392). گونه‌شناسی مسجد-مدرسه‌های دورة قاجار. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، (11)، 5-15.
وحید بهبهانی، محمدباقر. (1415 ق.). الفوائد الحائریة. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
نورنبرگ-شولتز، کریستیان. (1382). معماری: معنا و مکان (ترجمة ویدا نوروز برازجانی). تهران: جان جهان.
هوشمند، علی و حبیبی، کیومرث. (1390). عوامل شکل‌دهندة شهرهای اسلامی-تاریخی مسلمانان. مطالعات شهر ایرانی اسلامی. 1(3)، 71-76.
هوشیاری، محمدمهدی؛ پورنادری، حسین و فرشته‌نژاد، سیدمرتضی. (1392). گونه‌شناسی مسجد-مدرسه در معماری اسلامی ایران، بررسی چگونگی ارتباط میان فضای آموزشی و نیایشی. مطالعات معماری ایران، (3)، 37-54.
 
Perez-Gómez, A. (1988). Architecture and the crisis of modern science. Cambridge: The MIT press.
Ruskin, J. (1908). Selections from the works of John Ruskin. Cambridge-Massachusetts: The Riverside Press.
Serageldin, I., Shluger, E. & Martin-Brown, J. (2000). Historic cities and Sacred Sites (Cultural Roots for Urban Futures), Washington, The World Bank
Woods, l. (1996). War and architecture. (5nd ed.). Princeton architectural press.